Seçmenin demokrasi ve özgürlük talebi var, hareket konusunda ikircikli

Bekir Ağırdır, 12 Eylül’ün siyaseti, sendikaları, genel olarak örgütleri ‘şeytanlaştıran’ yaklaşımının bugün örgütlenmenin önündeki en büyük mahzur olduğunu söyledi. Siyaset konusunda da derin bir güvensizlik olduğuna değinen Ağırdır, başka yandan örgütlü siyaset için yeni imkanlara işaret etti. İklim değişikliği, etraf ve bayan sıkıntıları alanlarında örgütlü çabanın arttığına dikkat çeken Ağırdır, teknolojik değişimler, nesil farkı ve yeni iş yapma biçimlerinin de politikler için bir avantaj olduğunu tabir etti.

Bekir Ağırdır’ın Oksijen Gazetesinde yayınlanan “Örgütsüz toplum demokrasi ister mi?” başlıklı yazısı şöyle:

“Bu hafta 12 Eylül Darbesi’ni hatırladık yeniden. 12 Eylül üzerine çok şey yazıldı, söylendi. Ben kim ne yaptı, neden yaptı kısmından çok toplumsal zihin haritasında ürettiği sonuçlarla meşgulüm daha çok.
12 Eylül periyodu hayli büyük bir kıyım ve buna bağlı olarak toplumsal bellekte ve zihin haritasında hâlâ tesirleri hissedilen bir kırılma yarattı.

12 Eylül devrinde 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, 230 bin kişi yargılandı, 7 bin kişi için bu davalarda idam istendi, 517 şahsa idam cezası verildi, 50’si idam edildi, 300 kişi kuşkulu biçimde öldü, 171 kişi azapta öldü, 299 kişi cezaevlerinde öldü, 14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı, 98 bin 404 kişi örgüt üyesi olmakla suçlandı ve 23 bin 677 derneğin faaliyeti durduruldu. Ve siyasal partiler kapatıldı, evrak ve arşivleri yok edildi, önde gelen yöneticileri tutuklandı ve siyaset yasağı getirildi. Her türlü siyasal aksiyon yasaklandı.

12 Eylül’le hesaplaşmak problemi farklı fakat 12 Eylül’ün mimarları, generalleri, erk sahipleri siyaseti, partileri, sendikaları ve her türlü örgütlenmeyi hem yasal hem zihni o denli bir suçlama, kötüleme, kısıtlama siyasetleri geliştirdiler, şeytanlaştırma lisanı kurdular ki adeta toplumun beyni yıkandı.

Sonuç olarak ve hâlâ bugün de ‘örgüt’ sözünün bu kadar olumsuz tını ve mana içerdiği bir öteki lisan yok sanırım yeryüzünde. Bu kadar büyük kıyım ve zihni tahribat nedeniyledir ki bugün bile anne babalar işe giren çocuklarına sendika üyeliğinden uzak durmalarını tembihliyorlar. Zira sendikalaşmanın kazanımından çok çocuğunun işini kaybedeceğinden kaygılanıyorlar. Hâlâ hiçbir anne baba üniversiteye giren evladına öğrenci derneğine iştirakini teşvik etmiyor.

Parti üyesi olanların oranı yalnızca yüzde 10

Bugün toplumda örgütlülüğün son derece düşük olduğunu biliyoruz. O nedenle gündelik hayatın içinde muhtaçlık ve talepler için siyaset üzerinde baskı üretme eforları yetersiz kalıyor. Siyasetle bağlantı örgütlülük üzerinden değil kişisellik üzerinden yürüyor.

Türkiye’de siyasi parti üyesi olanlar yüzde 10, istekli olarak parti faaliyetlerine katılanlar da yüzde 3, yani yüzde 13 oranındaki insan partilerle direkt örgütlü yahut istekli ilgi içinde. Buna karşılık sivil toplum üyesi ya da gönüllüsü olanlar meslek odaları üzere mecburî üyelikler de dahil toplam yüzde 10 oranında. Üyeler yüzde 7, gönüllüler de yüzde 3. Bu oranlar bile kendi başına farklı bir noktaya işaret ediyor ki Batı ülkelerinde sivil toplum üyeliği parti üyeliğinden kat kat fazla iken bizde parti üyeliği oranı daha yüksek.

Örgütlülük ve hareketlilik eksikliğine bakılarak toplumda demokrasi talebi yokmuş sanılıyor. Demokratik haklar, özgürlükler için örgütlü gayretin eksikliği ve güçsüzlüğü siyaset üzerinde gereğince güçlü baskı üretemiyor.

Toplum özgürlükleri önemsemediği, demokrasi talebi olamadığı için değil bu hususlarda hareketlilikten uzak durduğu için ses çıkarmıyor. Elbette demokrasi kurumlar ve kurallar üzerinden işliyor. Ama vatandaşın demokrasi algısı ve oluşturduğu siyasal kültür de demokrasinin en değerli ögelerinden birisi.

Her hak arayışı kıyıma uğradı

Sorunların birçok nedeni var. Birincisi yaşanmışlıklar, toplumsal bellekte birikenler nedeniyle toplum örgütlülükten uzak duruyor. Zira bu topraklarda tarih boyunca her hak çabası kıyıma uğramış.
Bugün de toplumsal bellekte rastgele bir ‘örgütten’ uzak durmak olağan kabul ediliyor. Örgütlenme sayıları da bunu gösteriyor aslında.

Toplum örgütlü iş yapmayı ve hele muhalefet etmeyi bilmiyor. Kişisel problemlerini şu yahut bu biçimde yasal yahut yasa dışı, ahlaki ya da gayriahlaki yoldan bir biçimde çözüyor. Ama ortak meselelere sıra geldiğinde sorun başlıyor. Bu topraklarda dayanışma ve hayırseverlik için örgütlenme icatları var. Örneğin ‘vakıf’, ‘Ahilik’ üzere örgütlenme modelleri bu toprakların insanlığa armağanı. Ancak siyasi çaba için örgütlenme oldum bittim bu toprakların devletin, muktedirlerinin korktuğu, yasakladığı, yok ettiği bir iş yapış stili. Bu nedenle gereğince toplumsal deneyim de yok, devletin gazabından uzak durabilmek için toplumsal örgütlenme niyetliliği de yok ya da eksik, yetersiz.

Yine 12 Eylül Darbesi Anayasası ve maddeleri siyasi alanı hayli tek tip, kısıtlı ve devletin kontrolü asıllı bir alan olarak tanımladı. Siyasi partiler maddesinden dernekler ve vakıflar maddelerine, toplantı ve şov yürüyüşleri maddesinden polis hak ve salahiyetleri maddesine tüm kurallar siyasi alanı, örgütlenmeyi, hareketliliği kısıtlamak ve denetlemek hedefli kurgulandı. Avrupa Birliği üyelik sürecinde kısmi iyileştirmeler yapılmış üzere görünse de kimileri eski haline döndürüldü. Daha kıymetlisi bu iktidar siyasi alanı daraltmayı temel alarak tüm şimdiki pratikleri kısıtlama, yasaklama, şiddetle bastırma siyasetlerinde 12 Eylül devri uygulamalarına geri döndü.

Her 10 bireyden 4’ü hak ihlali yaşamış

İsveç’in Stockholm kentinde bulunan ve insan hakları sivil ve siyasi haklara odaklanarak çalışan memleketler arası bir sivil toplum kuruluşu olan Civil Rights Defenders ismine KONDA’nın gerçekleştirdiği İnsan Hakları Algısı araştırması bulgularına nazaran (Eylül 2021) ‘Hayatınızın rastgele bir devrinde ayrımcılığa yahut baskıya uğradığınızı hissettiyseniz bu olay nerede/nerelerde gerçekleşmişti’ sorusuna toplum yüzde 15 oranında sokakta, yüzde 10 oranında işyerinde, yüzde 9 okulda, yüzde 8 karakol, adliye üzere kamu kurumlarında, yüzde 8 mesken içinde ayrımcılık ve baskı hissettiğini söylemiş. Hayatının rastgele bir yerinde ve rastgele bir bahiste baskı ve haklarında ihlale uğradığını söyleyenler yüzde 38. Neredeyse her 10 bireyden 4’ü hak ihlali ya da ayrımcılık, baskı yaşamış fakat örgütlülük oranı hâlâ düşük. Haklarını korumak, mağduriyetini gidermek için gayret azmi ve çabası düşük.

Toplum değişim, demokrasi üzere sorunlarda devlete, hükümetlere ve siyasete bakıyor. Birebir araştırmada ‘İnsan haklarınızı temin etme ve muhafaza misyonu esasen kimin, hangi kurumun ana sorumluluğudur’ sorusuna hükümetin diyenler yüzde 32, devlet kurumlarının diyenler yüzde 28, Meclis’in diyenler yüzde 20, mahkemelerin diyenler yüzde 13.

Toplumsal bellekte örgütlenerek hak uğraşı vermek konusunda muvaffakiyet öykülerinden çok kıyım kıssaları var. O nedenle daha çok kendi uğraşına odaklanmak yerine devletin, iktidarın, güç sahiplerinin ne yapacaklarına bakıyor daha çok. Bu da kadim güçlü devlet algısını daha da güçlendiriyor. Toplumsal bellek makbul vatandaşı, makbul sermayeyi, makbul değişim ve dönüşüm ataklarını devletin belirlediği tecrübelerle yüklü. Sorun şu ki devlet de kendi bekasını toplumsal bekanın önüne koyuyor ve toplum da bunu biliyor.

Değişime siyasetin öncülük etmesini bekliyor fakat siyasi kültüre bakarak da siyasi aktörlere inançsız davranıyor. Örneğin siyasi partilere güvenenler sadece yüzde 17, medyaya güvenenler yüzde 16. Buna bağlı olarak da ‘Siyasi taleplerinizi lisana getirmek için hangisini tercih edersiniz?’ sorusuna toplumun yarısından birçok (yüzde 53) ‘Siyasete tesir yapabileceğimi düşünmüyorum’ karşılığı vermeyi tercih ediyor.

Toplumun yarısından fazlasının siyasete tesiri olmayacağı fikrine sahip olması, onları siyasi yerde etkin olmaktan uzak tutuyor. Hem de taleplerini oluşturmak, bir ortaya getirmek ve söz etmek konusunda ikircikli davranışı tetikliyor. Tarihî olayların da yığıldığı toplumsal bellek siyasete tesiri olamayacağı fikrini de örgütlenmeye karşı temkinli duruşu da münasebet oluyor.

Tüm datalar birey olmak konusunda çabalı, ülkedeki genel nizamın nasıl olması gerektiği hakkında kabaca dörtte üçü daha özgürlükçü ve çoğulcu düşünen toplumun var olan somut şartların da farkında olduğunu gösteriyor. Bu da birey olmak konusunda dilekli ve uğraşlı olan toplumun yurttaş olmak konusunda istekli ancak uğraşa gelmek, örgütlenmek, çaba etmek konusunda ikircikli davranması sonucunu getiriyor.

Siyasete karşı derin güvensizlik var

Toplumsal zihin haritasında örgütlülüğün ve hareketliliğin önündeki bir öbür zihni eşik siyasete dair güvensizlik algısı. Toplum uzun yıllardır siyasi kültürün tesiri, tecrübeleri ve kutuplaşmaya dönüşmüş toplumsal ve siyasal fay sınırları nedeniyle siyasete karşı derin bir itimat buhranı yaşıyor. Bu itimat buhranı da tavır ve davranışlardaki ikircikliliği besliyor. Bu inanç buhranının birden çok boyutu, tarafı ve ögesi var.

Toplumun yüzde 78’i var olan kural ve kanunların her türlü alanı kapsaması gerektiğine inanırken sadece yüzde 18’i olan kural ve kanunların bu türlü olduğunu düşünüyor. Bir diğer yeniden çok değerli inanç ya da güvensizlik göstergesi siyasi aktörlere olan itimat düzeyi. Ne yazık ki, yeniden toplumun yarısı ülkenin temel problemlerinin siyasetçiler tarafından çözülemeyeceğini düşünüyor. Ülkenin geleceği olan gençler açısından bakarsak geleceğe olan inanç neredeyse yok derecesinde.

Bu kadar çok güvensizlik belirtisini alt alta sıraladığımızda, ortaya çıkan sonuç ortak geleceğe dair umudun eksilmesi oluyor. Bu da bireylerin yurttaş olma istek ve çabalarını engelliyor. Bu inanç azalması rastgele bir etnik köken, dini inanç, cinsiyet, yaş, siyasi tercih üzere hiçbir kimlik farklılığına da bağlı değil üstelik. Herkes güvensizliğini emsal biçimde yaşıyor. Bu güvensizlik de örgütlülüğü ve siyasete dahil olma, müdahil olma dilek ve çabasının önünde bir zihni eşik oluşturuyor.

Bu durumu siyasi kültür de besliyor. Üstelik hâlâ var olan siyasi aktörlerin siyasete bakışları, siyaset stilleri ve sivil toplum üzere tarifleri da eksikli ve sıkıntılı. Son yüzyılda bu topraklarda yaşananların, kazanımların da kayıpların da ürettiği zihni yükler, duygusal birikimler ve travmalar siyasi aktörlerde de akılları bağlıyor, siyasi tavırları da. Her bir siyasi aktörün kimliğine, ideolojisine, siyasetine ve tavırlarına sinmiş o yükler bizi daima geçmişte tutuyor, geleceğe gerçek kararlı yürüyüşe müsaade vermiyor. Siyasi aktörler kadim sorunların ürettiği ezberlerden, markalaşmış sıkıntılardaki durumlarından değişiklik üretemiyorlar. Üretemedikçe de toplumun değişen isteklerini uğraşa, muhtaçlık ve talepleri için örgütlü çaba etme azmini yükseltecek ortam oluşmuyor.

Halbuki ülke çok kritik bir kavşakta. Siyasal problemler kadar ekonomik ve toplumsal sıkıntılar, iç sıkıntılar kadar global sıkıntıların ürettiği risk ve fırsatlarla karşı karşıyayız. Geldiğimiz noktada problemleri önceliklendirmek mümkün değil. Her bir sorun tıpkı vakitte karşılıklı olarak öteki meseleleri da etkiliyor, çoğaltıyor. O nedenle bütünleşik tahlillere gereksinim var. Seçimi sırf cumhurbaşkanlığına seçilecek isim sıkıntısına sıkıştırmak da vatandaşı ferdi vaatlere bağlamak da sırf gidişata itirazdan beslenen bir siyaset de hakikat, kâfi değil.

Zihin haritasında değişim yaşanıyor

Öte yandan örgütlü siyaset için yeni fırsat alanları da var. Üstte toplumsal zihin haritasındaki aksilikleri sıralamış olsam da tıpkı vakitte bu zihin haritasında değişimler var. Birinci dikkate paha değişim, iklim değişikliği ve etraf problemleri, toplumsal cinsiyet eşitliği problemleri ve tüketici hakları üzere üç mevzuda toplumun örgütlü gayret dilek ve çabasında kayda kıymet bir yükselme var.

Bu üç mevzunun da hem ferdî hayatı sürdürebilme, hayatta kalabilme uğraşına değen yanları hem de kimlikleri, kutuplaşmaları aşan hususlar oluşları bir fırsat alanı açıyor. Tıpkı vakitte bu üç alandaki çabanın karşı gücünün kıyıcı gücü olan devlet yerine şirketler olması muvaffakiyet kıssaları üretiyor, bu da örgütlenme istek ve uğraşına güç sağlıyor.

Bir öteki olumlu değişim jenerasyon farkının, teknolojik sıçramanın, yeni örgütlenme ve iş yapış biçimlerindeki değişimin tetiklediği taban dalga. Yeni nesiller başka bir yazı konusu olacak nedenlerle parti, dernek, vakıf üzere ideolojisi, iç hiyerarşisi, adapları tarifli, değişmez, değiştirilemez görünen yapılardan uzak duruyorlar. Ancak esnek, tüzel formları, zorunlulukları, hiyerarşileri olmayan örgütlenmeler biçiminde inisiyatif, platform, sanal kümeler üzere ağlar üzerinden çok daha aktif iş yapmaya çabalıyorlar. Bir bakıma yeni jenerasyonlar örgütsüz örgütlülük ya da merkezi olmayan örgütlülük üzerinden kimlikleri, kutuplaşmaları aşan üstteki üç alanda daha faaller.

Önümüzdeki seçim sürecinde iktidarın kadim devletin bekası telaffuzuna dayalı bir stratejisi olacağı anlaşılıyor. Muhalefet bunun karşısına toplumsal beka söylemi, ortak gelecek öyküsü koymak zorunda. Ortak geleceği inşa edebilmenin yolu büyük toplumsal uzlaşmayı kurabilmek, onurlu hayat hakkını koyabilmekten geçiyor. Ortak gelecek ise 2023 yılı dünyasının Türkiye’sinde bir önderin maharetiyle değil örgütlü toplumun, örgütle uğraşıyla yani siyasi alanı genişleterek, özgürleştirerek, siyasete itimadı yükselterek başarılabilir. Yani sorun toplumda demokrasi yahut değişim talebi olup olmaması değil, var olan talebi gereğince güçlü örgütleyebilmek sıkıntısıdır bana kalırsa.” (YAZININ TAMAMI)