Geniş aile çocuklarda dil için büyük avantaj

Karantina günlerine, kısıtlamalara, toplumsal aralığa ve son olarak da maskelere veda ettik. Lakin Kovid-19’un getirdiği harika kaidelerden etkilenen sadece toplumsal hayatımız değildi. Eğitim öğretimin çevrimiçi ilerlemesi, öğrenciler başta olmak üzere eğitimin tüm paydaşlarının okul kültüründen uzak kalmasına yol açtı. Velilerin, öğretmenlerin ve hatta öğrencilerin ortak kanaati, salgın günlerinin eğitim sisteminde önemli bir tahribata yol açtığı tarafında. Lakin kimi eğitimciler bardağın dolu kısmına odaklanmış durumda ve “Bu kriz bir fırsata dönüştürülebilir mi?” sorusunun peşinde. Geçtiğimiz günlerde Türkiye Maarif Vakfı, yedi ülkeden eğitim bakanları ile OECD’den UNESCO’ya, Harvard’dan Cambridge ve Boğaziçi Üniversitesi’ne kadar dünyanın alanında uzman eğitim otoritelerini “Okulun Geleceği, Pandemi Sonrası Eğitimin İhtiyaçları” temasıyla İstanbul Eğitim Zirvesi’nde buluşturdu. Bu yıl ikincisi düzenlenen dorukta Covid-19 sonrasında okula yine dönüş konusu da masaya taşındı.

OKULA YİNE DÖNÜŞ

Zirve için İstanbul’a davet edilen isimlerden biri de bilişsel bilim alanında yetkinliğiyle tanınan California Üniversitesi’nden Profesör Lera Boroditsky’di. Moderatörlüğünü Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Semih Aktekin’in yaptığı “Okula Tekrar Dönüş” panelinde konuşan Boroditsky, konuşmasında pandeminin öğretme biçimimizi kökten değiştirmek için bize gereğince fırsat sunduğundan bahsetti. “Bu durumun yeni öğretim teknikleri geliştirme ve sınıfa dahil olma konusunda inanılmaz fırsatlar oluşturan bir kriz olduğunu düşünüyorum” diyen Boroditsky ile panel sonrasında bir ortaya geldik. Hem pandemi sonrası çocukların lisan gelişiminin nasıl etkilediğini hem de ikinci lisan eğitiminin kıymetini konuştuk.

Dil eğitimi ile ilgili olarak “Şu anda konuşulan yaklaşık 7 bin lisan var. Bu lisanları konuşan yetişkinlerin doğal olarak çocuklarına bu lisanları öğretme ya da öğretmeme biçimleri büyük farklılıklar gösterir. Çocukların ferdi olarak yararlanabilecekleri ve ikinci lisanlarını geliştirebilecekleri ortamlara gereksinimleri var” tabirlerini kullanan Boroditsky, “Yaşlandıkça ikinci bir lisan öğrenmek zorlaşıyor. Şayet, bir vakit makineniz yoksa, şu an başlamaktan daha güzel bir tahlil yok” diyor.

Pandemiyle birlikte okulların kapanmasıyla meskenlerde karantinaya giren çocukların, öğrencilerin lisan eğitimi-bilişsel lisanları sizce nasıl etkilendi? Neler gözlemlediniz?

Çocukların pandemi devrini konutta geçirmesi elbette lisan gelişimlerini direkt etkiliyor. Olumlu tesirlerin yanında ne yazık ki olumsuz tesirleri de kelam konusu. Olağanda aileler çocuklarıyla uzun soluklu bir halde ilgilenebiliyorsa, konuşabiliyorsa etkileşim içerisinde olabiliyorsa bu olumlu sonuç veriyor. Lakin kimi aileler uzun müddetli ve ağır işlerde çalıştıkları için çocuklarla o etkileşimi kuramamış olabilirler. Bu da çocuk için negatif bir sürece dönüşebilir. Lakin genel olarak baktığımızda her çocuğun süreçten farklı etkilendiğini biliyoruz. Bilhassa düzgün imkânlara sahip çocuklarda şunu gördük: Çocuk konuttaydı ve annesi babası ve etrafı tarafından güzel, beğenilen bir ortamda tutuluyordu bu sayede memnundu. Fakat pandemi sonunda bir anda tekrar okula dönüldüğünde o rahat ortamdan çıkıp okul ortamına dönmek kimi çocuklar için güç bir durumdu. Kimileri ise meskendeki yalnızlığından sonra okula dönmekten memnundu. Bu nedenle her aile ortamının artıları ve eksileri var diyebiliriz.

KRİZ DEĞİŞİMİ DESTEKLEDİ

Karantina sonuna tekrar okul dönüş hakkında ne düşünüyorsunuz?

Okulların şu anda mevcut olan inanılmaz bir bilgi zenginliğini var. Ve bu zenginliği öğrenciye entegre etmedeki rolü öğretmenler üstleniyor. Öğretmenlerin çocukları yanlışsız yönlendirme konusunda uzman olmaları, öğrencilerin kendilerine mahsus hünerlerini geliştirmeye devam edebilmelerini sağlıyor. Uygun bir öğretmen, çocukların yeteneklerini geliştirebilmeleri için hangi tarafı geliştirmeniz gerektiğini size söyleyecektir.

Pandemi, öğretme biçimimizi kökten değiştirmek için fırsatlar görmemizi sağladı. Winston Churchill’in bir kelam var: “İyi bir kriz fırsatını asla boşa harcamayın.” Bence bu kriz de yeni öğretim yolları geliştirmek ve bu prosedürleri okul sınıflarına dahil etmek için inanılmaz fırsatlar yarattı. Pratik eğitim her vakit daha tesirlidir. Bu nedenle müfredatları çocukların tabiatına nazaran geliştirmemiz değerli.

Geleneksel toplumlardaki geniş aileler günümüzde yok denecek kadar az. Hatta günümüzde bilhassa Batı toplumlarında çocuklar sırf anne yahut babalarıyla bir hayat sürüyor. Bu çekirdek ailenin ya da tek ebeveynliğin çocuğun lisan gelişimindeki tesiri nedir?

Tabii ki klâsik aile yapısını korumak değerli. Araştırmaların da gösterdiği üzere buradaki avantaj şu, etrafınızda ne kadar çok yetişkin ve entelektüel insan varsa bu size olumlu formda yansıyor. Onlarla etkileşime giriyor, onlarla konuşuyorsunuz. Birlikte bir şeyler yapıyor ve onlardan öğreniyorsunuz. Bu nedenle alışılmış ki geniş bir yetişkin etrafında olan çocuğun bu mana önemli bir avantajı olacaktır. Fakat bir konutta bir yetişkin olduğunu ve üç-dört çocuk olduğunu düşünün… Bu türlü olduğunda çocuk başına düşen yetişkin entelektüelin kapasitesi azalacak. Bu durumdaki çocukların gelişimi öteki çocuklar kadar süratli olamayabilir. Bu manada klâsik ve büyük ailelere sahip olmak kıymetli. Lakin benim fikrim, insanın etrafında ailesi yahut arkadaş etrafı fark etmeksizin ne kadar gelişmiş ve entelektüel insan varsa bunun kişiyi olumlu etkilediği tarafında.

Konuşulan lisan zihniyeti etkiliyor

Konuştuğumuz lisanın birebir vakitte bakış açımızı ve düşünme biçimimizi etkilediğine dair araştırmalar var. Siz bilişsel bilimci olarak bu mevzuyu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Dil ve gerçeklik bağına baktığımız vakit, tek lisan konuşan beşerler konuştukları lisanda tüm gerçekliği tabir ettiklerini düşünüyorlar. Biliyorsunuz, kimi lisanlarda sözler eril ve dişil olmak üzere ikiye ayrılıyor. Örnek vermek gerekirse; İspanyol’daki “sandalye” sözü bir maskülen yani eril bir söz. Hasebiyle yalnızca İspanyolca konuşan biri için eril bir mana söz ediyor. Lakin bu kişi Almanca öğrendiğinde, erillik ve dişillik iki lisan ortasında farklılık arz ettiğinden orada şunu fark ediyor: Aslında İspanyolca’da tek realite olduğunu düşündüğü gerçeklik, Almanca’ya geldiğinde büsbütün değişiyor. O yüzden yalnızca İspanyolca konuşan birine “Bu sandalye neden eril?” diye sorduğunuz vakit “Çünkü sandalyenin gerçeği bu” diyebilir. Lakin iki lisan konuşan birine sorduğunuz vakit o “Bu lisanın getirdiği bir şey, lisanın kurgusuyla ilgili. Sandalyenin cinsiyetiyle ilgili değil” der. Tek bir lisan konuştuğunuzda bütün gerçekliğe hakim olduğunuz ve bildiğiniz yanılgısına düşersiniz. Birkaç lisan bildiğinizde, lisandaki kurguların yahut kendinizi söz ediş biçiminizin külliyen bir realiteyi söz etmediğini birçok gerçeklik olabileceğini fark ediyorsunuz.

Öyleyse tek lisan konuşan insanları zihinsel kalıplarını değiştirememeleri sebebiyle “fixed mindset” yani sabit zihniyetli düşünürsek, çok lisan konuşanları da “growth mindset” gelişebilir zihniyet olarak düşünebilir miyiz?

Tam olarak bununla ilişkilendirilemez ancak bunun da kıymetli bir hissesi var. Temel mevzu “cognitive flexibility” dediğimiz bilişsel esneklik. Örneğin bir insan önümüzde duran masaya bakıp, “Bu bir masa” diyebilir lakin üç-dört lisan bilen bir insan bunun farklı isimleri de olduğunu biliyor. O yüzden bu durum bilişsel bir esneklik sağlıyor yani hayata bakıştaki o akışkanlığı etkiliyor, değiştiriyor. Çok lisan bilmenin esasen en büyük avantajı çok daha fazla insan ile konuşabilmek.

Kültürel transfer daima vardı

“Farklı lisan geçmişe sahip beşerler muhakkak olaylara maruz kaldığında farklı davranabilir” diye bir savınız var. Öyleyse insanların bu globalleşme sürecinde olaylara tıpkı formda bakmaları bizleri bir kültürel yok oluşa mı götürür?

Normalde bu globalleşmenin getirdiği bir benzeme olduğunu düşünüyoruz lakin sonuç her vakit benzeme olmuyor. Örneğin Amerika’da herkes sevdiği kanalın haberlerini dinliyor. Baktığını vakit bu durum makul şahısların biriktiği bir “silo” oluşmaya başlıyor. Her ne kadar küreselleşmeyi konuşsak da bir yerden sonra beşerler makul hususlarda muhakkak kulüplere ve belli kümelere üye olmayı seviyor ve makul aidiyetlikler istiyorlar. Fakat genel olarak baktığımızda örneğin çayı düşünelim; gemi ile gittiği yerlerde “tea” ya da “tee” üzere söyleniyor ancak karayolu gittiği yerlerde “chai” ya da “çay” üzere tabirlerle anılıyor. Öyleyse globalleşmeden yüzyıllar evvel bile bu kültürel paylaşım, transfer daima vardı. Son yıllarda teknolojinin artırdığı bir paylaşım sıklığı var. Burada bence daha çok ön plana çıkan, ne kadar benzerlik olsa da kendine dair bir küme oluşturma bir aidiyetlik duygusu kurma hissi hala çok kuvvetli. O yüzden kültürel olarak bir risk olduğunu düşünmüyorum.